Abyaneh trip - part 1

اَبیانه روستایی در ۴۰ کیلومتری شمال غربی نطنز، در دامنه کوه کرکس است. این روستا به اعتبار معماری بومی و بناهای تاریخی پرتنوعش از روستاهای استثنایی ایران است. ابیانه نقطه‌‏ای خوش منظره و خوش آب و هوا و دارای موقعیت طبیعی مساعدی است.
در زبان محلی به ابیانه "ویونا" (Viuna) می‌گویند. "وی" (Vi) به‌معنای بید و "ویانه" (Viyane) به‌معنای بیدستان است (ابیانه در گذشته بیدستان بوده است). در طول زمان "ویونا" به "اویانه" و سپس به "ابیانه" دگرگون شده است.
نوشته و اثری که قدمت زمانی ابیانه را دقیقاً معلوم کند در دست نیست؛ ولی قدمت هزار و پانصد ساله را برای آن تخمین می‌زنند و آن را از کهن‌ترین زیست‌گاه‌های انسانی در حاشیه دشت کویر ایران می‌دانند. آثار و بناهای تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره‌های ساسانی، سلجوقی، صفوی و قاجار است. این آثار نشان دهنده قدمت تاریخی این زیست‌گاه انسانی است
در دورهٔ صفویه هنگامی که شاهان صفوی برای ییلاق به نطنز می‌رفتند بسیاری از نزدیکان آن‌ها و درباریان ترجیح می‌دادند در ابیانه اقامت کنند.
شمار خانه‌های ابیانه در سرشماری سال ۱۳۶۱ برابر با ۵۰۰ واحد برآورد شده؛ این خانه‏ها تماماً بر روی دامنه پرشیبی در شمال رودخانه برزرود بنا شده است به‌صورتی که پشت‌بام مسطح خانه‏های پایین‌دست، حیاط خانه‏های بالادست را به‌وجود آورده است و هیچ دیواری هم آن‌ها را محصور نمی‌سازد. در نتیجه، ابیانه در وهلهٔ اول روستایی چند طبقه به‌نظر می‌آید که در بعضی موارد تا چهار طبقهٔ آن‌را می‏توان مشاهده کرد. اتاق‌های ابیانه به پنجره‌‏های چوبی ارسی مانند مجهزند و اغلب دارای ایوان‌ها و طارمی‌های چوبی پیش آمدهٔ مشرف بر کوچه‌های تنگ و تاریک‌اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده‌اند. نمای خارجی دیوارهای خانه‏های ابیانه با خاک سرخی که معدن آن در مجاورت روستاست پوشیده شده‌. از آنجا که در دامنه‌های شیبدار ابیانه فضای کافی برای ساختن خانه‏های موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است که هر خانواده انبار غار مانندی در تپه‌های یک کیلومتری روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه ایجاد نماید. این غارها که در دل تپه‏ها حفر شده‌اند و از بیرون تنها درهای کوتاه و محقر آن نمودار است برای نگهداری دام‌ها و نیز آذوقهٔ زمستانی و اشیای غیرضروری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زندگی مردم ابیانه کشاورزی و باغداری و دامداری است که با روش‌های سنتی اداره می‌شود. بیشتر زنان در امور اقتصادی با مردان همکاری دارند. ابیانه دارای هفت رشته قنات است که برای آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می‌گیرد. گندم، جو، سیب‌زمینی و انواع میوه به‌خصوص سیب، آلو، گلابی، زردآلو، بادام و گردو در ابیانه به‌دست می‌آید.
در سال‌های اخیر قالی‌بافی در ابیانه رواج پیدا کرده و نزدیک به ۳۰ کارگاه قالی‌بافی در آنجا دایر شده است. در گذشته گیوه ‏بافی از جمله مشغله‏های پردرآمد زن‌های ابیانه بوده است که امروزه تا حدی متروک شده.
مردم ابیانه به‌سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آن‌ها از مراکز پرجمعیت و راه‌های ارتباطی، قرن‌ها در انزوا زیسته و در نتیجه بسیاری از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجهٔ قدیم خود را حفظ کرده‌اند. زبان مردم ابیانه از زبان‌های ایرانی شمال غربی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادی شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه‌های اصیل پهلوی اشکانی در گویش آنان شنیده می‌شود.[۱] لباس سنتی آن‌ها، هنوز هم میان آن‌ها رواج دارد و در حفظ آن تاکید و تعصب از خود نشان می‌دهند، در مردان شلوار گشاد و درازی از پارچهٔ سیاه(شبیه شلوارمردان بختیاری) و در زن‌ها پیراهن بلندی از پارچه‏های گلدار و رنگارنگ است. علاوه بر این، زن‌های ابیانه معمولاً چارقدهای سفیدرنگی بر سر دارند.
آتشكده‌ها [ویرایش]
قدیم‌ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده‌ای است که مانند دیگر بناهای ده در سراشیبی قرار گرفته‌است. آتشکده ابیانه را نمونه‌ای از معابد زردشتی دانسته‌اند که در جوامع کوهستانی ساخته می‌شد. اثر تاریخی دیگر این روستا مسجد جامع آن و قدیم‌ترین اثر تاریخی این مسجد منبر چوبی منبت‌کاری آن است که در سال ۴۶۶ هجری قمری ساخته شده‌است. مسجد قدیمی دیگر ابیانه مسجد برزله است که دارای فضای دلبازی است و روی لنگه در شرقی آن سال ۷۰۱ هـ. ق. نوشته شده‌است که مربوط به دوره ایلخانان است. مسجد تاریخی دیگر ابیانه مسجد حاجتگاه است که کنار صخره‌ای در کوهستان بنا شده و بر در ورودی شبستان آن تاریخ ۹۵۲هـ. ق. مشاهده می‌شود. روستای ابیانه دارای دو زیارتگاه است: یکی مرقد شاهزاده عیسی و شاهزاده یحیی در جنوب روستا که به گفته اهالی فرزندان امام موسی کاظم بوده‌اند؛ و زیارتگاه دیگر ابیانه قدمگاه نامیده می‌شود. از جمله جاها و اماکن دیدنی دیگر ابیانه می‌توان از خانه غلام نادرشاه و خانه نایب حسین کاشی نام برد.
قلعه‌ها [ویرایش]
ابیانه سه قلعه دارد که عبارتند از :
1- پال همونه یا تخت هامان که در جنوب غربی ابیانه قرار دارد و متعلق به محله بالا و یوسمون است. این قلعه حدود 200 سال پیش ساخته شده است. و سند ساخت آن نیز وجود دارد. در این سند سهم افراد در ساخت قلعه مشخص شده است.
2- هرده که در شمال شرقی روستا قرار دارد و به محله هرده تعلق دارد.
3- پاله که در شمال غربی روستا قرار دارد و به محله پل تعلق دارد. این قلعه ها مربوط به دوره های یاغیگری بوده که مردم برای حفظ امنیت خود در مقابل یاغی های محلی ساخته اند و در آن به نوبت کشیک می داده اند.
زيارتگاه‌ها [ویرایش]
زیارتگاه هینزا
این زیارتگاه در جنوب شرقی ابیانه در دره باریکی قرار دارد. در دل صخره های این دره، تو رفتگی وجود دارد که ساختمان امامزاده در جلوی آن ساخته شده است، و تو رفتگی نیز همانند غاری، جزیی از ساختمان زیارتگاه شده است. ظاهراً این زیارتگاه مربوط به بی بی زبیده خاتون، بنت موسی بن جعفر (ع ) است. اهالی عنوان می کنند که بی بی زبیده خاتون تحت تعقیب بوده و مردم ابیانه وی رادر این اتاقک پناه داده، سپس به روستای هنجن برده اند.در هنجن نیز زیارتگاه بزرگی متعلق به ایشان ساخته شده است. زیارتگاه هینزا در واقع گذرگاه بی بی زبیده خاتون است.
برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است. طبق باور مردم این مکان معجزه نما است و در آن مراسم خاصی برگزار می شود.
زیارتگاه شاهزاده یحیی (ع) و شاهزاده عیسی (ع)
این زیارتگاه که در شرق ابیانه در محله هرده قرار دارد، بقعه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی، فرزندان امام موسی بن جعفر (ع) است و برخلاف ساختمان های روستا دارای حیاط مرکزی است و آب نمای بزرگی که از شاخه اصلی نهر روستا سیراب می شود در وسط آن قرار دارد. این زیارتگاه گنبد هشت ضلعی باکاشی کاری فیروزه ای دارد. رواق حرم منقش به کتیبه هایی است که اخیراٌ مرمت شده است. ایوان جنوبی آن به تپه جنوبی ابیانه مشرف است. در ضریح زیارتگاه نوشته ای وجود ندارد؛ ولی در سقف بنا تاریخ های مرمت بنا و اشعار و آیاتی نوشته شده است.عنوان می شود که در پشت تخته های سقف قیمت انواع غلات، چون جو و گندم در زمان گذشته را نوشته اند. منبری چوبی و قدیمی نیز در ایوان جنوبی زیارتگاه قرار دارد.این زیارتگاه در سال 1386 توسط آقای علی پرهیزکار و جمعی از جوانان پایین ده بازسازی شده است.
ابیانه دارای یازده مسجد است که یکی از این مساجد قدیمی به نام مسجد جامع ابیانه ( ملقب به میان ده ) به شرح زیر می باشد :
مسجد جامع - این مسجد در محله " میون ده " (میان ده ) قرار دارد و دارای دو شبستان است که شبستان قدیمی آن به وسیله دری کوتاه به کوچه اصلی راه دارد. کف آن شبستان چوبی است. در دیوار جنوبی این شبستان، محراب چوبی قدیمی قرار دارد که جزو آثار تاریخی با ارزش روستای ابیانه است که تاریخ ساخت آن به سال 477 ه.ق بر میگردد. روی این محراب نقش گل وبوته کنده کاری شده و با خطوط برجسته کوفی سوره " یس " در آن حک شده است. برخی نیز عقیده دارند به خط میخی نیز نوشته دارد. این مسجد منبری چوبی دارد که مربوط به دوره سلجوقیان است و تاریخ ساخت آن 466 ه.ق است، روی این منبر نقوش گل وبوته، گل هشت پر و کتیبه هایی به خط کوفی وجود دارد.در ورودی مسجد نیز با نقش گل و بوته و خطوط برجسته، کنده کاری شده است . این در، یک بار نیز مورد سرقت قرار گرفته است. شبستان جدید این مسجد سالن بزرگی است که در محوطه میانی آن نورگیری در سقف قرار گرفته است. در این سالن ستون هایی با سرستون کنده کاری شده قرار دارد. سقف این سالن به صورت تخته پوش از چوب گردو است که با نقوش منظم هندسی قاب بندی شده است. این سقف از نوع کرکس پوش است ( به شکل بال گسترده کرکس است ) و بر روی آن کتیبه هایی از آیات قرآن وجود دارد .

Abyaneh trip - part 1

Abyaneh, Iran